Financiering voor kennisproject over incidenten in gemeentelijk waterbeheer

Afvalwater in zee bij Katwijk door riooloverstorten. Vijftig onbewoonbare huizen in Enschede na zware regenval. Maar ook: twaalf kilo xtc in de Eindhovense riolering. “Incidenten en crises in het stedelijk watersysteem nemen toe”, zegt Jay Jay Kleinendorst van Stichting RIONED.

Crises, calamiteiten en incidenten met water gaan algauw over klimaatgerelateerde gebeurtenissen zoals recent in Enschede, en het hoge water in Zuid-Limburg in de zomer van 2021. Los van de coronapandemie ging het daar om de langste GRIP 4-situatie in Nederland.

Het hele waterveiligheid-spectrum dekken

Jay Jay: “We zien het in nieuwsberichten, we horen het in de wandelgangen, we merken het in ons werk. Keer op keer blijkt dat waterveiligheid een fundamentele voorwaarde is voor de continuïteit van Nederland.”

Collega Ton Beenen: “Een lozing van giftige stoffen in het riool leidde in Raalte tot het platleggen van grote stukken van de infrastructuur om verdere schade te voorkomen.”

Ton: “In theorie kan het gebeuren dat een landelijke softwarestoring gemalen en rioolwaterzuiveringsinstallaties stillegt. Al dan niet door een cyberaanval of hack. Niet voor niets heeft de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid waterveiligheid in het vizier.”

Jay Jay: “Het punt is: landelijk waterveiligheidsbeleid is vooral gericht op hoogwaterbescherming en drinkwaterbeschikbaarheid. Maar hiermee is niet het gehele waterveiligheid-spectrum gedekt. Gemeenten krijgen in toenemende mate te maken met incidenten in hun riolering. En hoe groter een incident is, hoe meer organisaties zich ermee bemoeien.”

Bij crisis wordt het vager

Jay Jay: “Watertaken zijn in Nederland duidelijk onderverdeeld, maar zodra er crisis lijkt te ontstaan wordt het vager. Aan de ene kant vertrouwt de beheerder grotendeels op ervaring om probleemoplossend op te treden, maar in de GRIP-opschaling komt de bevoegdheid steeds verder van de beheerder af te staan.”

In de praktijk blijkt dat effectieve beheersing van incidenten en crises in het stedelijk watersysteem zelden goed tot stand komt. Wat ontbreekt: kennis hoe je moet handelen, urgentiebesef, en draagvlak voor crisisbeheersing. Fonds Fysieke Leefomgeving draagt daarom € 90.000 bij aan het project ‘Incidenten- en crisismanagement stedelijk water’.

Jay Jay: “We hebben het over crisismanagement. Maar niet elk voorval is meteen moord en brand. We willen ook zeker niet te zwaar overkomen met doemscenario’s. Het project vind ik vooral een middel om vooraf naar nadelige gevolgen te kijken, en hulp aanreiken hoe ze te elimineren. Ook dat draagt bij aan een betere leefomgeving, het motto van het fonds.”

Ton Beenen

Impact beperken

Het resultaat van het project moet vooral gemeenten als stedelijkwaterbeheerders grip geven om de impact van incidenten en crises te beperken. Maar ook waterschappen, provincies en rijksoverheden die betrokken zijn bij waterbeheer en crisismanagement kunnen er hun voordeel mee doen.

Ton: “In stedelijkwaterbeheer moet je altijd voorbereid zijn op het onverwachte. Dat vraagt om de juiste kennis op de juiste plek op het juiste moment. Met dit project willen we vooral voorbeelden aanreiken van incidenten waar je aan kunt denken.”

Jay Jay: “Omgaan met incidenten en crises is vaak gericht op ervaring. Wie vaak met een specifiek soort incident te dealen heeft, heeft routine en is voorbereid. Ook bestaan grote verschillen tussen gemeenten. Voor Eindhoven is acteren op drugsafval relevanter dan voor Texel.”

Ton: “De kennis is er wel, maar is verspreid. En het actueel houden van kennis, wanneer je wat moet doen met wie en de overdracht van kennis – dat dreigt te verwateren. Veel kennis zit nu in de hoofden van beheerders, maar ze wisselen van baan of gaan met pensioen.”

Jay Jay: “Het project startte begin dit jaar en loopt tot eind 2025. In die periode ontwikkelen we onder andere praktische hulpmiddelen zoals posters met een risicomatrix, webinars om kennis te delen, en een serious game over besluitvorming in een crisissituatie. Ook werken we aan beleidsadvies voor een betere omgang met incidenten en calamiteiten.”

Kleine portemonnee

Ton: “Het fonds financiert 60%, STOWA en Stichting RIONED het overige deel. Daar zijn we heel blij mee want we hebben een kleine portemonnee. Nu kunnen we veel meer ideeën en producten uitwerken. Als contactpersoon van het fonds heb ik goede ervaringen met de Programmaraad, een divers gezelschap dat bruikbare tips en aanvullingen geeft. Het geeft bij de start van het project zeker meerwaarde.”

Jay Jay: “Als initiatiefnemer van het project geniet ik natuurlijk van de extra slagkracht die het fonds geeft. Hoe mooi is het dat we met relatief weinig middelen praktisch toepasbare kennis kunnen laten ontwikkelen, die in de gehele waterketen gebruikt kan worden. En dat niet alleen: door een interview als dit kunnen andere sectoren denken: hoe zit het eigenlijk met crisis en calamiteiten bij ons?”