Deelprogramma’s
‘We moeten allemaal kunnen deelnemen uit vertrouwen in het systeem’

Als samenleving staan we voor grote opgaven in de fysieke leefomgeving. Energietransitie, klimaatadaptatie, de strijd om de ruimte boven en onder de grond. Opgaven die ook nog eens gecombineerd en met elkaar verweven zijn. “Hoe moeilijk het ook is, de menselijke maat mag nooit in het geding komen”, zegt Edwin Thoen. Hij maakt zich sterk voor inclusiviteit en toegankelijkheid.

In 2024 licht een expert elke maand een van de twaalf deelprogramma's toe. Edwin doet dat voor toekomstbestendige inrichting. Zijn project is het Handboek Toegankelijkheid. Dat komt voort uit de Richtlijn Toegankelijkheid, die dateert uit 2014. In de komende twee jaar wordt daarom gewerkt aan het Handboek Toegankelijkheid. Bartimeus en Fonds Fysieke Leefomgeving dragen daar 175.000 euro aan bij.

Nederland telt ruim twee miljoen mensen met een beperking. Toegankelijkheid en de mogelijkheid om je te verplaatsen zijn voorwaarden om mee te kunnen doen in een samenleving die zo veel mogelijk inclusief moet zijn. Het VN-verdrag Rechten voor mensen met een beperking stuurt daar ook op aan door verkeer en vervoer aan te merken als twee van de vier pijlers.

In 2024 geeft Fonds Fysieke Leefomgeving maandelijks een deelprogramma een podium. In februari is dat Toekomstbestendige inrichting. Daaronder valt Richtlijn toegankelijkheid, het project dat de richtlijn uit 2014 omzet naar een ‘inclusief’ handboek. Bartimeus en Fonds Fysieke Leefomgeving dragen daar 175.000 euro aan bij.

Opmerkelijke zijstap
Bij CROW is Edwin kenniswerker verkeer en vervoer sinds juni 2023. Opgeleid als verkeerskundige heeft hij veel gemeentes van binnen gezien. Zo’n twintig jaar geleden zette hij een opmerkelijke zijstap. Hij heeft toen ruim vier jaar als gediplomeerd verzorgende in een verpleeghuis gewerkt.

Edwin “Ik verzorgde toen mensen met een fysieke of mentale beperking, zoals alzheimer en Korsakov. Toegankelijkheid is het raakvlak met mijn andere vak. Elk mens heeft unieke mogelijkheden. De meerwaarde van de opdracht bij CROW zit ‘m onder andere in de mentale kant van toegankelijkheid. Hoe kunnen ook autistische en hoogsensitieve mensen prettig gebruikmaken van het openbaar vervoer en zich staande houden in de steeds complexere wereld van mobiliteit? Toegankelijkheid gaat zo veel verder dan de harde technische specificaties van bijvoorbeeld geleidelijnen.

Aan de inrichting van de openbare ruimte en het verkeer- en vervoersysteem zijn kwaliteitseisen verbonden, zodat deze voor mensen met een beperking voldoende toegankelijk en veilig zijn. Denk aan obstakelvrije looproutes en straatverlichting. In zijn algemeenheid is toegankelijkheid een thema waar we nog veel op te doen hebben. De uitvoering van het VN-verdrag door gemeenten laat grote verschillen zien. Sommigen zijn druk bezig, anderen moeten nog beginnen.”

Eerder nadenken over toegankelijkheid
Edwin: “Toegankelijkheid wordt momenteel soms te laat in de praktijk gebracht. De opgave is bijvoorbeeld een weg construeren. Dan komt er vaak laat in de uitvoering voldoende aandacht voor toegankelijkheid. ‘O ja, we hebben nog een akoestische verkeerssignalering nodig. En een paar looproutes die voor iedereen veilig zijn met wat afritten en geleidelijnen.’ Dat komt dan traag tot stand. Vervolgens slaan belangenverenigingen op de trom, dat zou niet telkens nodig moeten zijn. Toegankelijkheid eerder in het proces dus! En niet enkel in het ontwerpproces maar ook binnen beleids- en onderhoudsprocessen bijvoorbeeld.

Akoestische verkeerssignalering zijn de bekende ‘rateltikken’ bij voetgangers- en verkeerslichten. Bij kruispunten kan het voor mensen met een beperking ingewikkeld zijn om te bepalen welke tik bij welk licht hoort. Ook is er continu geluidsoverlast. Met de kennis uit het handboek zou er bijvoorbeeld gekozen kunnen worden om veilig oversteken automatisch te regelen via een smartphone-app, in plaats van op de knop te moeten drukken.”

Autonomie geven
Edwin: “Voor het handboek moet nog heel veel gebeuren, we staan nu aan het begin. In 2023 was de verkenning, nu is een werkgroep ingericht. Daarin zitten belangenverenigingen zoals Visio en we zijn bezig met Alzheimer Nederland. Andere leden zijn mensen uit de doelgroep, experts, beleidsmakers, en vertegenwoordigers van provincies en gemeenten en openbaar vervoer. In alles wat we doen is de scope van het Handboek Toegankelijkheid leidend: we doen dit voor álle voetgangers, fietsers, automobilisten, en gebruikers van bus, tram en metro. Kortom: iedereen die gebruikmaakt van de openbare ruimte.

Ik vind het mooi om op een minder directe manier dan in m’n zorgjaren iets te betekenen voor mensen. Er is een hoop vervoersarmoede in Nederland. Dat verkeer- en vervoersystemen niet laagdrempelig en begrijpelijk zijn, merk je pas als je een beperking hebt. Dan wordt het veel ingewikkelder om op de bus te stappen en te reizen. Misschien zelfs al om bij de halte te komen. Veel mensen zijn in de gelukkige omstandigheid dat het gaat om vanzelfsprekendheden. Het uitdagende in dit project is dat je het benadert vanuit niet-vanzelfsprekendheden. Dat wil ik uit elkaar rafelen en kijken waar de mogelijkheden liggen, en hoe we daar iets mee kunnen doen in de openbare ruimte. Autonomie geven, dat is mijn drijfveer.”

De sociale kant benadrukken
Edwin: “Ik ben heel blij dat het fonds er is en dat CROW daardoor mooie kennisproducten kan ontwikkelen die alle gemeenten en provincies kunnen toepassen. Het is een signaal dat maatschappelijke onderwerpen en sociaal-gerelateerde projecten serieus wordt genomen. Zeker ook voor de vakmensen en collega’s in het werkveld vind ik het belangrijk om de sociale kant te benadrukken. Ruim 25 jaar draai ik nu mee, om te constateren dat zovelen alleen in de harde technische blauwe kant zitten. Het is mensenwerk, we moeten allemaal kunnen deelnemen uit vertrouwen in het systeem. En dat gaat verder dan de technische specificaties van geleidelijnen.”