‘Het is vooruitstrevend om geld vrij te maken om de juiste kennis te laten ontwikkelen’

Hoe ga je om met water in de stad? Waar geef je het de ruimte of juist niet? Watertekort en -overschot treden steeds vaker op en vragen om klimaatadaptief denken en handelen. Dat is extra uitdagend in een versteende omgeving, met bebouwing op en onder de grond en talloze belangen. Het fonds financiert drie RIONED-projecten die specifiek over stedelijkwaterbeheer gaan. Marleen Arntz en Ton Beenen zijn daarbij nauw betrokken.

Als koepelorganisatie voor de gemeentelijke watertaken is Stichting RIONED een onmisbare speler. “RIONED legt het accent op kennisontwikkeling. Het is een kleine club. De focus lag eerst op gezondheid en wateroverlast voorkomen door grond-, hemel en afvalwater in goede banen te leiden. Dat verbreedde zich in de loop der jaren naar duurzaam en klimaatrobuust stedelijkwaterbeheer”, vertelt programmamanager Ton. “Het is een gemoedelijke sector. Ik heb altijd interesse gehad in water en techniek. Ik wil de wereld mooier maken.”

Marleen: “We werken met 13 mensen aan tientallen projecten. We zijn klein en fungeren als één team. Verbetering is onze collectieve missie. Stichting RIONED levert gemeenten kennis en instrumenten om hun wettelijke watertaken goed uit te kunnen voeren. Denk aan hemelwater zonder overlast afvoeren, verdroging voorkomen, grondwaterbronnen beschermen en zorgvuldig omgaan met afvalwater. Kortom: we zorgen voor droge voeten en gezondheid.”

Ton: ”We brengen partijen bij elkaar en inventariseren waar behoefte aan is. Zodat we kennis over stedelijkwaterbeheer beschikbaar en praktisch toepasbaar kunnen maken, en kennisleemtes opvullen.”

Drie projecten voor de Kennisbank stedelijk water
Stedelijkwaterbeheer gaat over volksgezondheid, droge voeten en milieubescherming. Het zijn belangrijke doelen. Maar enerzijds moet het beheer de kosten zo veel mogelijk in de hand houden. Anderzijds is het zaak om problemen en extra kosten in de toekomst te voorkomen.

Marleen: “Veel van wat RIONED doet, bekostigen de ‘begunstigers’: overheden en bedrijven die actief zijn op het gebied van stedelijkwaterbeheer en riolering. Gezien het belang en de urgentie ontvangen drie projecten ook financiering van Fonds Fysieke Leefomgeving: Maatregelkeuze stedelijkwaterbeheer, Toepassen circulair stedelijkwaterbeheer en Duurzame infiltratie hemelwater.”

Ton: “De gemene deler is dat ze bouwstenen opleveren voor onze Kennisbank. Net als de andere projecten van Stichting RIONED. Toen ik in 1992 bij RIONED kwam, was de Kennisbank van nu een soort losbladige encyclopedie. Die groeide van één naar vijf A4-mappen met algemeen geaccepteerde uitgangspunten en kaders om gemeentelijke watertaken te realiseren. Met onderwerpen zoals beleid, wetgeving, ontwerp, rioolrenovatie, milieuhygiëne en onderhoud. Digitalisering kwam begin deze eeuw en daar zijn we in meegegaan.”

Nu is de Kennisbank hét portaal voor stedelijkwaterbeheerders en hun samenwerkingspartners. Ze vinden er de kennis om de opgaven waar zij voor staan goed uit te kunnen voeren.

Een paar dubbeltjes per woning
Marleen: “Alle begunstigers mogen de kennis vrij gebruiken. Sommige info in de Kennisbank is openbaar. Praktisch alle gemeenten en waterschappen zijn begunstiger. Qua jaarlijkse kosten komt het neer op een paar dubbeltjes per woning. Dat geeft de zekerheid van actuele kennis. Hoe ga je om met de aanpak van regenwateroverlast? Moeten we als gemeente letten op gezondheidsrisico’s van afvalwater? Hoe kunnen we het beste de riolering vernieuwen als het moet? En hoe kunnen we inspelen op nieuwe doelen, zoals circulaire GWW?”

Ton: “Neem bijvoorbeeld de gemeente Arnhem, waar bij een reconstructie met rioolvervanging betonbuizen vrijkwamen. Die kun je het halve land doorslepen om ze naar de stort te brengen. Maar hier werd de keuze gemaakt om het materiaal ter plekke te vergruizen en onder het wegdek te brengen. Een ander concreet voorbeeld is het hergebruik van pomponderdelen in plaats van defecte pompen direct volledig af te danken.” 

Relevant, actueel en compleet
Klimaatadaptatie is noodzakelijk voor de hele fysieke leefomgeving. Alleen nog redeneren vanuit bestaande kennis over civiele techniek is passé. Er is nieuwe kennis nodig. Voorheen gingen gemeenten behoudend en traditioneel om met water in de stad. In een versteende omgeving is dat al complex. Klimaatverandering komt daar bovenop. De gevolgen van droogte en extreme hoosbuien worden steeds zichtbaarder.

Marleen: “De kentering in de bewustwording om klimaatadaptief te denken en handelen is natuurlijk positief. Die beweging moet wel gevoed worden met relevante, actuele en complete kennis. De behoefte aan nieuwe kennis neemt toe. Vandaar dat het zo goed is dat het fonds de ontwikkeling stimuleert.”

Nieuwe kennis over stedelijkwaterbeheer
De drie projecten met financiering van Fonds Fysieke Leefomgeving gaan specifiek over nieuwe opgaven in stedelijkwaterbeheer. Doel is de Kennisbank van Stichting RIONED uitbreiden zodat elke begunstiger kan profiteren van collectief beschikbare kennis, Waar moeten we dan bijvoorbeeld aan denken?

Ton: “Bij Maatregelkeuze stedelijkwaterbeheer bijvoorbeeld aan gemeenten die beter willen kunnen omgaan met de impact van droogte. RIONED draagt kennis aan zodat gemeenten onderbouwd kunnen kiezen voor één grote of meerdere kleine vijvers als waterberging, of voor de juiste inpassing van een wadi.”

Marleen: “Circulair waterbeheer begon met een basale vraag uit de achterban. Wat is het en wat moeten we doen? Circulair gaat veel verder dan hergebruik. Het begint bij beleidsdoelstellingen en loopt via ontwerp, het plan van eisen door tot en met 'einde gebruik'. Voor elke stap in de levenscyclus van waterinfrastructuur hebben we aanbevelingen om circulariteit toe te voegen. Binnenkort komt die kennis al in de Kennisbank te staan. Met Toepassen circulair stedelijkwaterbeheer voegen we daar praktische voorbeelden aan toe met aanbevelingen voor afstemming met gemeentelijk beleid én met de uitvoerders.”

Ton: “Voor Duurzame infiltratie hemelwater bestaat al veel kennis over het ontwerp van voorzieningen om de sponswerking van de stad te verbeteren en het grondwater op peil te houden. Over het voorzieningenonderhoud weten we veel minder. Ze kunnen verstopt raken, bijvoorbeeld door de combinatie van slib en bladval. En hoe houd je de verontreiniging van slijtagedeeltjes van banden en strooizout uit het grondwater? In de Kennisbank doen we aanbevelingen.” 

Meedenken en meedoen
Marleen: “Door de manier waarop het fonds werkt, weten we dat we niet zomaar iets over de schutting gooien en maar hopen dat het gebruikt wordt. Eerst verkenden we de kennisbehoefte met het CROW. Daarna stelde de Programmaraad van Fonds Fysieke Leefomgeving goede vragen en stemde daarna in met het projectplan. Zoveel expertise die meedenkt en meedoet vergroot de kans dat we kennis brengen die gemeenten willen hebben. Dat voelt ook als een verplichting, want je bent tenslotte bezig met publiek geld. Ik ben tevreden als de kennis steeds meer wordt toegepast. Zoals de kringen rond een steentje dat in het water valt.”

Ton: “Het fonds wordt sterker. We zien de inspanning om meer zichtbaar te zijn. Dat is een compliment waard. De naam van het fonds geeft precies aan waar het om draait. De fysieke leefomgeving is het eerste wat je ziet als je de deur achter je dichtdoet. We moeten gezamenlijk zorgen voor de kwaliteit. De meerwaarde van het fonds vind ik vooral dat er geprogrammeerd wordt inclusief de maatschappelijke opgave. En dat er wordt samengewerkt op de grote thema’s: klimaatadaptatie, energietransitie, mobiliteit. Het is vooruitstrevend om daar geld voor vrij te maken om de juiste kennis te laten ontwikkelen.”

Ton Beenen is programmamanager bij Stichting RIONED en Marleen Arntz is daar projectmanager. RIONED is partner van het fonds en een van de vijf kennisinstituten die financiering ontvangt vanuit het fonds. RIONED heeft de expertise in huis om kennis te ontwikkelen waarmee gemeenten goed kunnen zorgen voor afval-, hemel- en grondwater. RIONED werkt daarbij ook samen met STOWA: het kenniscentrum voor de waterschappen.