Fabels en feiten: een mooi bewijs van de kracht van collectieve kennis

Edith Boonsma werkt bij het COB, het Centrum voor ondergronds bouwen. In haar werk heeft ze regelmatig te maken met Fonds Fysieke Leefomgeving. “Kennisproducten ontwikkelen is mooi. Nog mooier is het als je een partij naast je hebt die gelooft in je ideeën en het aandurft ze te financieren.” Met succes, zo blijkt.

Edith: “Het COB is een kennisorganisatie. Kenmerkend is dat het COB gratis, openbaar toegankelijke kennis ontwikkelt. De opgaven hoeven vooraf niet helder te zijn: juist het ‘uitpluizen’ van een opgave en het gezamenlijk zoeken naar oplossingen, is de kern.”

Puzzelen aan vraagstukken
Het COB verzamelt, ontwikkelt en ontsluit kennis over en gerelateerd aan ondergronds ruimtegebruik. In de ondergrond werken is altijd complex. Er zijn veel factoren in het spel en er zijn veel partijen bij betrokken. Edith: “Ik zeg het altijd zo: we puzzelen aan vraagstukken waar participanten in hun uppie niet uitkomen.”

Meer dan honderd participanten
Participanten zijn heel divers: van gemeenten en provincies tot aannemers, ingenieursbureaus en ict- organisaties. Edith: “In totaal hebben we momenteel 112 participanten. Deze deelnemers zijn een grote potentiële bron van kennis die we graag benutten om kennis over ondergronds ruimtegebruik te maken, verdiepen en verrijken. Het COB zelf bestaat uit een team van tien mensen in dienst, onder wie ik. We bestaan sinds 1995.”

Tunnels, kabels en leidingen
Edith: “We draaien twee grote onderzoeksprogramma’s. Een is het tunnelprogramma, gericht op Nederlandse en een aantal Vlaamse tunnels. Daarnaast hebben we de Kennisarena kabels en leidingen. Daarvan ben ik de programmamanager. Momenteel hebben we nu twaalf onderzoeksprojecten lopen. We komen hiermee tegemoet aan de behoefte aan een overkoepelende strategie voor aanleg, beheer en onderhoud van ondergrondse kabels en leidingen. Het is een arena in de zin van een common ground waar we elkaar vinden en samen kennis ontwikkelen.”

Uitdagingen in de ondergrond
Beide programma’s zijn hard nodig. Ze geven invulling aan de grote opgaven waar Nederland voor staat. Want voor de tunnels geldt dat ze allemaal zo ongeveer in dezelfde periode zijn aangelegd en nu ook tegelijkertijd het eind van hun levensduur bereiken. Edith: “In de vervangingsopgave moet je goed samenwerken, en slim gebruikmaken van alle partijen die met de tunnel te maken hebben. Een tunnel is meer dan een betonnen bak. Denk aan veiligheidsinstallaties, verlichting, wegmarkering et cetera. Hoe kunnen we samen tunnels het beste repareren en beheren, zodat ze klaar zijn voor de toekomst?”

Wirwar met veel onzekerheden
Ook kabels en leidingen lopen tegen grenzen aan in Nederland. Vooral in de ondergrond van binnensteden is het een wirwar met veel onzekerheden en onbekende factoren. Met als gevolg dat er op strategisch niveau beslissingen moeten worden genomen op basis van te weinig feiten. Edith: “We kijken hoe we samen met ons netwerk deze opgave in behapbare brokjes kunnen opdelen. Zo lossen we de puzzel stap voor stap op in plaats van dat we afwachten.”

Foto: Vincent Basler

Vertrouwen is het sleutelwoord
Ze vervolgt: “Voor kabels en leidingen doen we bijvoorbeeld onderzoek naar wet- en regelgeving. Daar is veel onduidelijkheid over. Terwijl de bodem vol ligt met kabels en leidingen en het duidelijk dus hard nodig is. Soms weten we niet van wie een kabel of leiding is, waar en wat er doorheen gaat. De vragen vanuit klimaatadaptatie en de energietransitie komen daar nog bij. Technisch kan veel, maar vertrouwen is het sleutelwoord.”

Fabels en feiten: quiz en serious game
Mede met een bijdrage van Fonds Fysieke Leefomgeving heeft het COB het groeiboek ‘Fabels en feiten’ geschreven. Op basis van het eenvoudige principe – fabel of feit? – krijgen juridische leken snel helder zicht op regels voor de infrastructuur van kabels en leidingen.

Edith: “Het boek bevat stellingen waarop je kunt reageren. Afgelopen jaar hebben zo’n duizend mensen ‘Fabels en feiten’ gebruikt. Ze spenderen er gemiddeld ongeveer twaalf minuten aan, waarin ze zo’n tien stellingen aanklikken. Zestig procent geeft het juiste antwoord. Bij de onjuiste antwoorden gaat het nét iets vaker om fabels die voor feit worden aangezien dan andersom.”

“Het is mooi dat we dit unieke en voor iedereen toegankelijke kennisproduct hebben kunnen realiseren, samen met een groot aantal door de wol geverfde praktijkmensen uit het netwerk van het COB”, zegt Edith.

Samen zonder schade
Edith: “Het is nog mooier dat Fonds Fysieke Leefomgeving het ook heeft aangedurfd om bijvoorbeeld het onderzoek ‘Samen zonder schade’ te financieren.” Het was in aanvang een heel ruw idee. “Het was niet meer dan ‘we willen graafschade omlaag brengen met een spel en daarbij het gedrag analyseren, met observaties door een gedragswetenschapper’. Coen van Haasteren heeft geholpen een dergelijk spannend onderzoek in te brengen bij het fonds. Daar zijn we nog steeds dankbaar voor. Het is een mooi bewijs van de kracht van collectieve kennis.”

Onbetaalde uren
Edith ziet vaak goede initiatieven voor kennisproducten waarbij de financiering een belemmering vormt. “Door af te dragen aan Fonds Fysieke Leefomgeving, dus door het vinkje in de RAW-afdracht aan te laten staan, ontstaat een basis voor nog meer oplossingen voor de BV Nederland. Voor ons zou meer financiering van het fonds zeer goed helpen, zeker als je bedenkt dat zo’n tweehonderd deelnemers onbetaalde uren in het kennisontwikkelingswerk stoppen.”

Betaalde kennis vormt een barrière
Het businessmodel van COB is sinds de oprichting 27 jaar geleden onveranderd. Edith: “We stellen alle kennisproducten gratis beschikbaar. Het is onze stellige overtuiging dat betaalde kennis een barrière vormt. Verspreiding en toepassing gaat volgens ons veel sneller als je praktische producten en diensten hebt die iedereen vrij mag gebruiken. Je krijgt dan ook veel meer feedback van gebruikers van de kennis. Dat slijpt de geest.”

De groepsfoto is gemaakt tijdens een praktijkbezoek van het Platform Kabels en leidingen op 1 september 2022. Edith: “Samen met een deel van ons netwerk namen we een kijkje in Waterrijk-Oost in Boskoop. Deze woonwijk staat op veengrond en is onderhevig aan zetting. Het maaiveld en de riolering zijn soms meer dan een halve meter gezakt. Ook zijn er parkeer- en verkeersveiligheidsproblemen.” Midden voor het bord, op de achterste rij, staat Edith.